Terugblik Managementbijeenkomst Ondermijning

Het overgrote deel van de gemeenten in Nederland ondervindt schade van georganiseerde criminaliteit, waarbij de integriteit van de samenleving in het geding is en waarbij de directe leefomgeving van bewoners wordt bedreigd. Op 13 februari 2020 vond de Managementbijeenkomst Ondermijning plaats waar bijna honderd bestuurders en managers werkzaam bij gemeenten, politie, Openbaar Ministerie, Regionaal Informatie en Expertise Centra, Omgevingsdienst en belastingdienst samenkwamen om kennis en ervaringen uit te wisselen over de aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit. RONT Management Consultants was ook aanwezig op de Managementbijeenkomst Ondermijning om een bijdrage te verzorgen over Rijker Verantwoorden bij de aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit.

Frank van Summeren en Joost Vos, adviseurs bij RONT Management Consultants en sprekers op de managementbijeenkomst ondermijning.

Maatschappelijke impact van ondermijning

De managementbijeenkomst werd geopend door Ingrid Geveke, gemeentesecretaris van de gemeente Zwolle en dagvoorzitter van de Managementbijeenkomst Ondermijning. De eerste plenaire lezing op de bijeenkomst werd verzorgd door Emile Kolthoff, hoogleraar Criminologie aan de Open Universiteit en lector Ondermijning aan het Expertisecentrum Veiligheid van de Avans Hogeschool. In zijn plenaire lezing ging hij in op de maatschappelijke impact van ondermijning. Ondermijnende georganiseerde criminaliteit heeft niet alleen een negatieve invloed op de leefbaarheid en veiligheid in wijken, maar raakt alle onderdelen van de gemeentelijke organisatie. Emile Kolthoff ging tijdens zijn lezing in op de definities van zowel georganiseerde criminaliteit als ondermijning. Van georganiseerde criminaliteit is sprake indien groepen die primair zijn gericht op illegaal gewin systematisch misdaden plegen met ernstige gevolgen voor de samenleving, en in staat zijn deze misdaden op betrekkelijk effectieve wijze af te schermen, in het bijzonder door de bereidheid te tonen fysiek geweld te gebruiken of personen door middel van corruptie uit te schakelen. Er is sprake van ondermijning wanneer de samenhang in wijken en de legale economie wordt ontwricht door het op grote schaal systematisch schenden van wettelijke normen, of door intimidatie, omkoping of chantage van burgers, bedrijven, bestuurders of het ambtelijk uitvoerend apparaat. Dit betekent dat georganiseerde criminaliteit niet per definitie ondermijnend hoeft te zijn. Hiervan is sprake wanneer de gezagspositie van bestuur en politie wordt aangetast, wanneer er een sluipende maatschappelijke acceptatie is van misdaad(geld) en de marktwerking wordt aangetast door het witwassen van crimineel geld.

De ondermijnende georganiseerde criminaliteit vindt zijn oorsprong in wijken en buurten waar problemen van armoede, achterstand en achterstelling zich opstapelen en draagt vervolgens ook bij aan de verdere verloedering daarvan. Belangrijke ondermijnende effecten in wijken en buurten zijn het ontstaan van een subcultuur waarin overheidsgezag niet wordt erkend, machtsovername in een gebied met kwetsbare groepen burgers, beeldvorming waarin misdaad loont en oneerlijke concurrentie voor bonafide ondernemers van malafide ondernemers. Om te komen tot een effectieve aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit is een gebiedsgerichte benadering en samenwerking binnen en buiten de gemeentelijke organisatie noodzakelijk. Emile Kolthoff pleitte daarom voor een integrale aanpak van deze complexe veiligheidsproblematiek.

De (bestuurlijke) aanpak van ondermijning in IJsselland

De tweede plenaire lezing op de bijeenkomst werd verzorgd door Martijn Dadema, burgemeester van de gemeente Raalte en regionaal portefeuillehouder ondermijning. Criminelen verplaatsen zich van de onder- naar de bovenwereld. Ze gebruiken plaatselijke infrastructuren en faciliteiten bij de uitvoering van hun criminele activiteiten en het witwassen van de gelden die hiermee worden verkregen. De gemeente heeft de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen openbaar bestuur (Wet bibob) tot haar beschikking om te voorkomen dat zij, door het verlenen van vergunningen, het verstrekken van subsidies of het gunnen van overheidsopdrachten onbedoeld criminele activiteiten faciliteert. Daarnaast heeft de burgemeester nog andere bevoegdheden om invulling te geven aan de bestuurlijke aanpak van ondermijning. Om de aanpak van deze complexe veiligheidsproblematiek nog effectiever te maken, loont het om bestuurlijke, strafrechtelijke en financiële maatregelen met elkaar te combineren. Op deze manier ontstaat een integrale aanpak van ondermijning en georganiseerde criminaliteit waarbij de interventies van de verschillende veiligheidspartners op elkaar worden afgestemd tot een plan van aanpak.

De rol van een manager in de aanpak van ondermijning

In de stad Utrecht is er sprake van productie en handel in drugs (hennep, cocaïne), witwassen van crimineel vermogen en fraude; ook met geld van de overheid. Er zijn kwetsbare wijken en locaties, maar ook specifieke groepen zoals families die zich onaantastbaar wanen, en hun netwerken. De maatschappelijke impact van criminele netwerken kan enorm zijn. Niet alleen vanwege het onderlinge geweld, maar ook omdat ze steeds vaker uitmonden in informele economieën waarin het illegale geld wordt geïnvesteerd. In vastgoed, bedrijven, handige locaties voor opslag van drugs of wapens. Daar is wegkijken, meedoen en profiteren eerder regel dan uitzondering. Eerlijke ondernemers zijn daarvan de dupe. Maar ook in een woonwijk kan de impact groot zijn.

Een gemeente heeft de algemene verantwoordelijkheid om te voorkomen dat het vertrouwen in een veilige en integere samenleving wordt ondermijnd. Daarnaast heeft een gemeente de specifieke verantwoordelijkheid dat (lokale) wet- en regelgeving wordt misbruikt. Ben van der Hoeven, programmamanager ondermijning bij de gemeente Utrecht, verzorgde de derde plenaire lezing op de bijeenkomst. Hierbij benadrukte hij het belang van bestuurlijke weerbaarheid en de rol van de manager hierbij. Bestuurlijke weerbaarheid kan omschreven worden als de mate waarin het lokaal bestuur in staat is de ondermijnende effecten van georganiseerde criminaliteit tegen te gaan, zowel preventief als reactief. Hierbij kun je denken aan het waarborgen van een veilige werkomgeving van de betrokken ambtenaren en het effectief optreden bij eventuele incidenten waar medewerkers bij betrokken zijn.

In zijn lezing ging Ben van der Hoeven in op hoe hij invulling heeft gegeven aan het programma van de aanpak van ondermijning in de gemeente Utrecht. Bij de start heeft hij geïnventariseerd welk (flankerend) beleid er op dit terrein reeds bestond binnen de gemeente en welke afdelingen hierbij betrokken waren. De volgende stap was het daadwerkelijk vormgeven van de aanpak van ondermijning in samenwerking met afdelingen en functies die hieraan een belangrijke bijdrage kunnen en willen leveren. De Utrechtse aanpak van ondermijning is drieledig: het waarborgen van een weerbare stad, het verstoren van het criminele ondernemingsklimaat en creëren van een weerbare overheid. Daar is een langdurige, intensieve inzet voor nodig door een brede coalitie van partijen: veiligheidspartners, maatschappelijke organisaties, private partijen, bewoners en ondernemers.

Gezamenlijke inzet

RONT Management Consultants verricht sinds twee jaar samen met de Politieacademie actieonderzoek naar de aanpak van ondermijning op Rotterdam Zuid. We vragen ons af hoe je kunt verantwoorden over de gezamenlijke inzet en over de effecten van de aanpak. In de sessie van RONT Management Consultants op de Managementbijeenkomst Ondermijning was het vertrekpunt de manier waarop samenwerkende professionals betekenis geven aan lokale situatie: Wat is er aan de hand? Wat willen we niet op zijn beloop laten? En waarom? Wie hebben we daarbij nodig? En wat zijn de werkzame principes onder een mogelijke aanpak?

Rijker Verantwoorden

Hierbij maakten we gebruik van het instrumentarium van Rijker Verantwoorden dat door RONT Management Consultants is ontwikkeld in samenwerking met de Politieacademie in opdracht van de Politie. Rijker Verantwoorden kan helpen bij het mobiliseren van stakeholders, het gezamenlijk leren uit ervaringen, het realiseren van breed gedragen oplossingen en het legitimeren van de gehanteerde aanpak. Verantwoording dient op deze manier als middel om te laten zien waaraan wordt gewerkt, hoe dit wordt aangepakt, welk breder doel dit dient en welke effecten en (neven)resultaten hieruit voortkomen. Inmiddels gebruikt het merendeel van de Regionale Informatie en Expertise Centra en diverse gemeenten de methodiek bij de vormgeving een verantwoording van hun aanpak van onder andere georganiseerde ondermijnende criminaliteit richting stakeholders.

Rijker Verantwoorden kan worden gebruikt om van binnen naar buiten te werken. We kiezen het perspectief van ‘veel professionals’ die samen betekenis geven aan hun werk en vandaaruit verantwoording afleggen aan veel bestuurders. Maar omgekeerde perspectieven zijn ook noodzakelijk. Er is het perspectief van ‘veel bestuurders’ die vanuit verschillende invalshoeken en vanuit de bevoegdheden van verschillende wetten en organisaties een samenhangend beleid moeten maken. En het perspectief van ‘veel managers’ die in de praktijk keuzen maken in de aansturing en prioritering van het werk. Verantwoording werkt als de informatie die wordt gedeeld (1) betekenisvol is vanuit het perspectief van politiek, management en professionals, (2) als die informatie op een structurele manier wordt gedeeld en (3) als de besturing van de organisatie zo is ingericht dat die informatie daadwerkelijk wordt gebruikt. Het doel van de beweging van rijker verantwoorden is om aansluiting te maken met alle niveaus. En een betekenisvolle dialoog tot stand te brengen die vanuit politiek, management en professionals betekenisvol en werkbaar is. Op deze manier kan worden gekomen tot een breed gedragen effectieve aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit die zicht blijft door ontwikkelen op basis van opgedane kennis en ervaringen.