Verschillende buurten (ongeveer 450) in Nederland staan op het kantelpunt om af te glijden waarbij het welzijn van de bewoners (ongeveer 700.000), de leefbaarheid van de omgeving en/of de veiligheid in het gedrang kunnen komen. Het keren van deze ontwikkeling vraagt om een buurtaanpak nieuwe stijl om de weerbaarheid van de buurt duurzaam te bevorderen en tegelijkertijd de voedingsbodem voor criminaliteit te reduceren. Dit vraagt om een brede aanpak waarbij op buurtniveau wordt samengewerkt door de gemeente, woningcorporaties, scholen, zorg- en welzijnsinstellingen, politie, openbaar ministerie, buurtbewoners en ondernemers aan gezamenlijke maatschappelijke opgaven.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en begeleider van de leerkring leefbaarheid en veiligheid.

Programma leefbaarheid en veiligheid

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties werkt in het kader van het programma leefbaarheid en veiligheid onder meer samen met de betrokken gemeenten Amsterdam, Arnhem, Zaanstad, Lelystad, Den Haag, Rotterdam, Schiedam, Utrecht, Nieuwegein, Eindhoven, Groningen, Tilburg, Breda, Heerlen en Leeuwarden aan een integrale (maatwerk)aanpak van een aantal kwetsbare gebieden. Hierbij dient de integrale (op onderwijs, werken, participatie, wonen en veiligheid gerichte) aanpak van Rotterdam-Zuid als inspiratie. Ook de gebiedsgerichte aanpak in andere gemeenten is relevant. Gemeenten kunnen onderling van elkaar leren.

Leerkring leefbaarheid en veiligheid

RONT Management Consultants is door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties gevraagd om een interactieve leerkring te verzorgen voor de betrokken gemeenten waar kennis en opgedane ervaringen bij de bevordering van leefbaarheid en veiligheid in gebieden wordt gedeeld. Op woensdagochtend 3 juni vond een virtuele bijeenkomst plaats waarmee een start werd gemaakt met de interactieve leerkring. De virtuele bijeenkomst stond in het teken van kennismaken en het inventariseren van de (kennis)behoeften van de participanten aan de leerkring. Tijdens de virtuele bijeenkomst kwam naar voren dat de deelnemers graag kennis komen halen en komen brengen waar andere gemeenten hun voordeel mee kunnen doen. Hierbij kwamen verschillende onderwerpen aan bod waarvan de meest prominente er hier worden uitgelicht.

Integraal gebiedsgericht werken

Een belangrijk gespreksonderwerp tijdens de bijeenkomst was het integraal werken binnen een gebied op meerdere leefgebieden. Op welke manier kan domeinoverstijgend worden samengewerkt binnen de gemeentelijke organisatie aan maatschappelijke opgaven en hoe kunnen capaciteit en middelen gebiedsgericht worden ingezet op het juiste schaalniveau (gebied, wijk, buurt, straat, huishouden).

Informatie gestuurd werken

Om problematiek in kwetsbare gebieden gericht aan te pakken is informatie een cruciale factor. Het is van belang om op de hoogte te zijn waar de problemen zich voordoen en wat de oorzaken zijn voordat deze daadwerkelijk kunnen worden opgelost. Om een compleet beeld te krijgen van de problematiek in een gebied is informatie uitwisseling binnen en buiten de gemeentelijke organisatie noodzakelijk. Dit kan door het registreren, delen, bundelen en analyseren van signalen, vermoedens en feiten rond personen, groepen personen en locaties (hot spots). Deze informatie kan worden verkregen via partners maar ook via burgers. Systeeminformatie kan worden aangevuld met straatinformatie en visa versa. Op deze manier kan een goede informatiepositie worden opgebouwd die noodzakelijk is om de problematiek gericht aan te pakken waardoor interventies ook het gewenste effect sorteren.

Monitoring

Daarnaast kwam ter sprake op welke manier kan worden gemonitord wat de huidige stand van zaken is in een gebied op de verschillend leefgebieden. Enkele gemeenten zijn bezig met een monitoringssysteem om vooruitgang en/of achteruitgang op verschillende leefgebieden tijdig te signaleren zodat indien nodig en mogelijk hierop kan worden geanticipeerd. Daarnaast kan op deze manier worden geïnventariseerd of de gehanteerde interventies het gewenste effect sorteren en kan zo nodig en mogelijk tijdig worden bijgestuurd. Tot slot kan de verkregen informatie uit de monitoring input vormen voor (het vervolg van) de aanpak. De opgave hierbij is om te komen van een analyse tot een plan van aanpak voor een gebied. De betrokken gemeenten laten een impactanalyse doen om de maatschappelijke effecten van de aanpak inzichtelijk te maken. De opgedane kennis en ervaringen met de impactanalyse kunnen worden gedeeld.

Duurzame aanpak

Om duurzaam resultaat te bewerkstelligen is een lange adem vereist. De problematiek is veelal meervoudig en complex en kent doorgaans een lange historie waardoor deze niet van de een op andere dag kan worden opgelost. Dit betekent dat er moet worden geïnvesteerd in een duurzame aanpak waarbij naast de korte en middellange termijn ook oog is voor de lange termijn. Belangrijke voorwaarden hiervoor zijn bestuurlijk commitment en structurele financiering. Het instellen van een programmabureau zoals in het NPRZ kan hieraan bijdragen. Op deze manier kunnen ook partijen als de politie en het openbaar ministerie worden gecommitteerd aan de aanpak.

Governance

Om een duurzame aanpak te bewerkstelligen is governance van belang. Het gaat hierbij om hoe de integrale gebiedsgerichte aanpak organisatorisch kan worden vormgegeven en op welke manier de samenwerking wordt georganiseerd binnen de gemeentelijke organisatie en daarbuiten. Relevante aandachtspunten zijn waar de verschillende rollen, taken en verantwoordelijkheden worden belegd om tot een samenwerking te komen die werkt en bijdraagt aan de integrale gebiedsgerichte aanpak.

Focus aanbrengen in de aanpak

De integrale gebiedsgerichte aanpak vraagt om een gedegen voorbereiding. Het begint bij het gezamenlijk formuleren van de opgave in een gebied. Hierbij is het van belang om te bepalen wat de problematiek is, hoe deze moet worden aanpakt, welke partners hierin een rol hebben, hoe hun bijdragen eruit zien en hoe die op elkaar worden afgestemd. Het gemeenschappelijk belang staat hierbij voorop. Betrokkenen moeten dit laten prevaleren boven hun eigen prioriteiten. Dit vraagt om langdurig commitment van de partners.

Rol kwartiermaker

In verschillende gemeenten is gekozen voor de aanstelling van een kwartiermaker (of een soortelijke functionaris) die een aanjagende rol heeft in de integrale gebiedsgerichte aanpak. Een gespreksonderwerp was het profiel van de kwartiermaker, zijn of haar verschillende rollen, de positie in de eigen organisatie en daarbuiten in het netwerk.

Burgers betrekken

Een buurt wordt gevormd door haar bewoners. De kracht van de bewoners is de kracht van de buurt. Een kwetsbare buurt kan alleen weerbaarder worden gemaakt door samen met en voor de bewoners aan de slag te gaan met sociale en economische stijging. Samenwerken aan gezamenlijke maatschappelijke opgaven betekent zoveel mogelijk gebruik maken van kennis en ervaringen die in de buurt aanwezig zijn. Dat is kennis van professionals, maar vooral ook de ervaring van de bewoners en ondernemers die in de buurt wonen, werken en leven. Hun kennis over de buurt is van groot belang bij de realisatie van maatschappelijke vraagstukken. Zij vangen de eerste signalen op en weten als geen ander wat er speelt en leeft in de buurt. Een belangrijk gespreksonderwerp was hoe je burgers betrekt en hun meldingsbereidheid verhoogt.